Güneş Hasankeyf’e Doğar, Dicle’de Parlar
Dicle Nehri’nin kenarında kurulan ve ilk insanlara ev sahipliği yapmış Hasankeyf, günümüzde bu tarihi heybetini tüm ihtişamıyla devam ettirmektedir. Mezopotamya'nın kuzeyinde yer alan Hasankeyf dünyanın en eski yerleşimlerinden biridir. Uygarlığın beşiğini sarıp sarmalamış olan Dicle Nehri’nin kenarında kurulan ve ilk insanlara ev sahipliği yapmış Hasankeyf, günümüzde bu tarihi heybetini tüm ihtişamıyla devam ettirmektedir.
Hasankeyf’e ilk yerleşimler üretim öncesi neolitik çağa dayanır. Bu ise takriben M.Ö. 10.000‘lere tekabül etmektedir. Hasankeyf’e ilk yerleşmeler olurken burada yaşayan insanlar hayatlarını avcılık ve toplayıcılıkla idame ettirirlerdi. Buzul devri bitince nehrin verdiği imkanlardan yararlanılarak tarım süreci başlamıştır. Arkeolojik kazılar sonucu meydana çıkarılan tahıl taneleri buranın tarihin en eski tarım ve yerleşim alanlarından biri olduğunu kanıtlamaktadır.
Hasankeyf; Hurri, Mittani, Asur,Sümer, Akad, Urartu, Med, Pers, İskit, Babil, İskender,Roma,Bizans,Sasani İmparatorlukları ve İslam devletleri hakimiyetinde uzun soluklu bir tarih geçirmiştir.
 |
Diğer taraftan isminin menşeii hakkında da bu çoklu hakimiyet evresinin etkileri kendisini hissettirir. Süryani kaynaklarında “Hesna Kepha” veya “Hesna de Kepha”, eski Ermenice’de “Kentzy” , ortaçağ İslâm kaynaklarında ise burası için yaygın olarak “Hısn Keyfa” ( كيفا حصن ) adının kullanıldığı görülür. “Hısn”( حصن ) kelimesi Arapça kökenli olup “kale” anlamına gelmektedir. “Keyfa”( كيفا ) kelimesinin ise “kaya” manasına gelen Süryanice kökenli “kifo”dan türediği tahmin edilmektedir. Dolayısıyla “Hısn Keyfa” Türkçe “kaya kale” anlamını taşımaktadır. Şehirdeki kalenin, yüz metre yüksekliğindeki yalçın ve yekpare bir kaya kütlesinin üzerine kurulması sebebiyle bu adı aldığı tahmin edilmektedir. Ayrıca aşağıda Şeref Han ve Katip Çelebi’nin eserinde geçen hikaye bu anlamda ilgi çekicidir; Kalenin kurucusu ve hükümdarı yönetimi zamanında ,Arap ileri gelenlerinden Hasan adında bir kişiyi yakalayıp, kalenin hapishanesine atmıştı. Hapishane günleri uzayıp da Hasan helaka yüz tutunca ve kendisinden ne istendindiği öğrenemeyince hükümdara şu haberi gönderdi: “Ben artık helaka yüz tuttum; birkaç saatten başka ömrüm kalmadı, hükümdardan ricam bana ufak bir fırsat versin ,daha önce birlikte getirdiğim atıma bineyim ; bir saat at sırtında kalede dolaşıp sahip olduğum atılganlığı ve at binmemdeki hünerimi hükümdarın gözleri önüne sereyim , ondan sonra ,hayatımı bağışlamak yada beni ortadan kaldırmak hususunda hükümdarın işaretine bağlı olacağım”. Bunun üzerine hükümdar onun bu isteğini ve arzusunun gerçekleştirilmesini olumlu karşılayarak atının hazırlanmasını emretti; at hazırlanınca binmesine izin verdi. Hasan hemen ,ansızın çakan bir şimşek gibi atın sırtına atladı ve kalenin içinde koşarak hükümdarın dikkatini çekmeye başladı. Sonra ansızın atını sert bir şekilde mahmuzladı sıkıştırdı ve yüksekliği 150 mimar ziraından (100 m. kadar) fazla olan kalenin şerefesinden(burç) tehlikeli bir atlayışla Dicle nehrine atladı. Kalenin dibinden geçen Dicle sularının dalgaları arasına düştü. Fakat atın karnı parçalanınca Hasan yüzmeye başladı ve sonunda sahille ulaştı. Denilir ki; Hasan gözlerden kaybolduğu zaman sesler, “ Hasan keyf”(Hasan nasıl,Hasan ne yaptı) diye bağırmışlar. Böylece Hasankeyf isminin bu hikayeden geldiği söylenir. Ve o günden beri bu isim kullanılagelmiştir.
 |
Hasankeyf’in değerli kılan unsurlar şüphesiz ki Artuklu, Eyyubi ve Akkoyunlu dönemlerine ait kültürel mimari değerlerin varlığıdır. Kümbetlerin emsalsizlerinden olan, Zeynel Bey Türbesi bölgede sırlı tuğlanın kullanıldığı ilk yapı olma özelliği taşır. Türbenin mimari yapısı da bölge için yenidir. Timur İmparatorluğu'nun başkenti olan Semerkant’a doğmuş olan bu tarz, İran'ı aşarak buralara kadar uzanmıştır. Hasankeyf'in doğusuna ya da batısına yapılacak bir yolculuk bu tür yapıların 15. yüzyılda İstanbul'a kadar uzandığını gösteriyor. Yetenekli zanaatkarların bu dönemde doğudan İran'dan Anadolu'ya doğru yolculuklar yaptıkları, eserler ürettikleri biliniyor. Bu ilişkileri anlamak ve analiz etmek, kayıp unutulmuş kültürel bağlantıların yeniden keşfedilmesi adına çok önemli adımlardır. Hasankeyf köprüsü 40 metrelik orta kemeriyle ünlüdür. Köprünün kalıntıları tasarımının incelikli detayları hakkında fikirler vermektedir. Büyük nehirler üzerine tek açıklıklı köprü yapma geleneği, 16. yüzyılın ortalarında Bosna'da Mostar Köprüsü'nün inşasında da tekrarlandı. En önemli eserlerinden birkaçı ise el-Rızk Camii, Kızlar Camii(Türbesi) ,Sultan Süleyman Camii’dir. Şehre hayat veren ise dört bir yanını saran yaklaşık iki bin civarında mağaranın varlığı ve bilhassa kaleye çıkmak için kendini misafirlere amede eden taşlı merdiven yollarıdır. Bu yollar ki içinden geçerken Dicle size bütün parlaklığıyla göz kırpar anımsatır sizlere tekrardan tarihin mazisini.
 |
Bibliografya
BAŞGELEN,Nezih ,Hasankeyf ve Dicle Vadisi, 2006
HASPOLAT Evren, Hasankeyf Tarihi; Tarihi Eserleri,Yasal Konumu ve Geleceği
MIYNAT,Ali, Bir Ortaçağ Kenti Hasankeyf, Yüksek Lisans Tezi, Muğla 2008
ŞEREF HAN, Şerefname,( Farsçadan Çev.Mehmet Emin Bozarslan), İstanbul 1990.
YURTTAŞ,Hüseyin, Hasankeyf Yapılarının Sanat Tarihimizdeki Yeri, Doktora Tezi Erzurum 1991
ZENGİN, Burhan,Hasankeyf Tarihi ve Tarihi Eserleri,Ankara 2004
www.hasankeyf.gov.tr
0 yorum:
Yorum Gönder